نشسته گرد رامینش برابر            به پیش رام گوسان نواگر
سرودی گفت گوسان نو اندیش      درو پوشید حال ویس و رامین
(فخرالدین اسعد گرگانی)

خنیااز ریشه (خونیاک) در زبان پهلوی و (هونواک) در اوستایی است که خود آن از دوقسمت – هو(نیک.خوش.زیبا)
به عنوان نمونه:هومن=نیک اندیش – خسرو = خوب نام – نواک (نوا – آوا)
هونواک – خونیاک – خنیا = خوش نوا ، خوش آهنگ

طبق تحقیقات فراوان اما نه چندان منسجم چند دهه ی اخیر تعاریف و تفاسیر زیادی در مورد پدیده ی گوسان ها و خنیاگری از ایران دوران باستان تا عصر حاضر انجام شده که متاسفانه تصویر روشنی از چگونگی و چرایی پیدایش این طبقه ی اجتماعی به دست نمی دهد. اساس خنیاگری روایت شفاهی _موسیقایی منظومه های : تاریخی ، حماسی ،مذهبی ،عاشقانه و ...با گویش و لحجه ی خاص همان منطقه می باشد.
موسیقی خنیایی در شرق مازندران به لحاظ سازی و آوازی تحت تاثیر موسیقی ترکمنی و خراسانی می باشد. دوتار و کمانچه و همچنین آواز هرایی از نشانه های این تاثیر هستند. تقریبا مشخص است که خنیاگران گدار در پیدایش و تطور این پدیده نقشی اساسی و تعیین کننده در شرق مازندران داشته اند.
غالب پژوهش های انجام شده در زمینه ی موسیقی روایی و خنیایی شرق مازندران تجزیه و تحلیل و آنالیز ساختار موسیقایی این پدیده بوده است که در جای خود امری لازم و شایسته است که به روش تحقیق و پژوهش جامع و کاملتری نیازمند است. اما پدیده ی خنیاگری دارای ساختار پچیده و چند وجهی می باشد که تنها یکی از وجوه آن صرف موسیقی است. به نظر نگارنده وجه مقدم آن به موسیقی روایت تاریخ شفاهی و مدل و فرم اجرایی آن میباشد که متاسفانه کمتر به آنها توجه شده است. مدل و فرمی از اجرای همزمان موسیقی و روایت تاریخ که میتواند موجب زایش فرمهای نمایشی ایرانی همچون نقالی و تعزیه و حتی به دلیل نگاه اسطوره ای به حوادث و رخدادهای تاریخی ، منتج به خلق آثاری چون شاهنامه شده باشد.
با بررسی دقیق تر اشعار منظومه های خنیاگران معاصر به روایتی بسیار صادقانه تر و قابل تأمل تر از تاریخ حکومتی دوران قاجار و پهلوی اول و دوم بر میخوریم . حتی با نگاهی گذرا به منظومه های فاطمه مسکین ، حیدر بک صنمبر ، درویش و منور ، ممد جوه ، طاعون ، توتون کاری و .... میتوان تصویری از آن دوران به لحاظ اقتصادی ، سیاسی ، اجتماعی ، نوع خوراک و پوشاک، سطح آگاهی عمومی، نوع کشاورزی و دامداری، سطح رفاه عمومی و .... به دست آورد، که این همان رسالت ارزشمند خنیاگران است. روایتی صادقانه از تاریخ و موسیقی به دور از زد و بندهای سیاسی که با زیرکی، حتی در عاشقانه ترین منظومه ها هم اشاره به اوضاع و احوال منطقه گنجانده شده است.
خنیاگر علاوه بر فراگیری همزمان تکنیک های سازی و آوازی از اساتید بومی، به مشق سیر سلوک عشق هم میپردازد،که گواه آن گزاردن همه عمر در این راه است و این راه را انجامی نیست جز "عشق"
خوش تر از دوران عشق ایام نیست بامداد عاشقان را شام نیست
مطربان رفتند و صوفی در سماع عشق را آغاز هست،انجام نیست
(سعدی)

سیاوش طالبی

{jamedia src="/images/audio/eshaghi/zelfeshe/paytakht.mp3" type="audio" mtype="mp3"title="پایتخت"}