بایدها و نبایدهای جشنواره‌های موسیقی اقوام از نگاه کارشناسان
نخستین نشست تخصصی بررسی موسیقی بومی مازندران و نقش جشنواره در تعالی این موسیقی با حضور هنرمندان و کارشناسان برگزار شد
ستاد برگزاری دومین جشنواره موسیقی بومی البرزنشینان «لیلم» به بهانه برگزاری این جشنواره، نخستین نشست تخصصی بررسی موسیقی بومی و ضرورت‌های آن در جشنواره‌های موسیقی بومی را برگزار کرد. در این نشست که با حضور تعدادی از هنرمندان حوزه موسیقی و برخی از مسئولان در سالن کنفرانس اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران برگزار شد.
«جعفر گودرزی» کارشناس ارشد موسیقی اقوام و اتنوموزیکولوژیست، «بهمنیار شریفی» پژوهشگر و هنرمند برجسته موسیقی مازندران و «محمدابراهیم عالمی» هنرمند و خواننده موسیقی مازندران چهره‌های اصلی این نشست بودند که به برخی پرسش‌ها درباره محور اصلی نشست، یعنی ضرورت‌های یک جشنواره موسیقی پاسخ دادند. در بین پرسش‌و پاسخ‌ها نیز برخی از هنرمندان و چهره‌های صاحبنام موسیقی مازندران اظهارات خود را بیان کردند.
ضرورت توجه به اصالت
«بهمنیار شریفی» در این نشست با بیان این‌که موسیقی‌های تجاری در همه جای دنیا راه خود برای بقا را پیدا می‌نند و موسیقی فرهنگی باید حمایت شود، گفت: در چنین جشنواره‌هایی باید نگاه حمایتی به حوزه موسیقی فرهنگی و قومی ارجحیت داشته باشد. باید مشخص شود که کدام گروه یا هنرمند موسیقی بکر و کمتر دست خورده‌ای را اجرا می‌ند و از او حمایت شود. این نگرش به معنای مخالفت با پیشرفت نیست، بلکه به این معناست که هر چیزی در جای خودش باشد. این‌که هنرمندی در قطعه «مش حال» ملودی‌هایی را اضافه کند، پیشرفت نیست، بلکه تخریب و تحریف اصالت آن قطعه است.
وی اظهار کرد: در جشنواره باید هر بخش سر جای خودش باشد و به آموزش هم توجه شود. یعنی کارگاه‌هایی برگزار شود که هنرمندان و هنرجویان با جزییات موسیقی بومی و شیوه‌های اجرای هنرمندان صاحبنام و معیار آشنا شوند. یکی از اشکالاتی که در نخستین دوره این جشنواره وجود داشت همین بود که نمی‌دانستیم معیار ما برای نوازندگی سازهای مازندرانی چیست. در ساز ایرانی این وضعیت مشخص است، اما در کمانچه‌نوازی مازندرانی معیار چیست؟ در مازندران استاد محسن‌پور هم کمانچه می‌نواخت و قدر هم همین ساز را می‌نواخت. با توجه به این‌که معیارهای مشخصی نداریم، باید در برگزاری جشنواره بخش‌بندی‌های مناسبی داشته باشیم.
اهمیت آموزش
این پژوهشگر موسیقی خاطرنشان کرد: به نظرم می‌توان در کنار جشنواره بررسی شیوه‌های اجرا را داشته باشیم. نگاهی به آموزشگاه‌های سراسر استان اگر بیندازیم می‌بینیم که کمترین تعداد هنرجوها مربوط به سازهای مازندرانی است. حتی امروز دیگر در آموزش سازهای مازندرانی اصطلاحات بومی نوازندگی این سازها فراموش شده و به کار نمی‌رود. ما امروز این واژه‌های مهم موسیقایی بومی که خیلی هم اهمیت دارند را کم داریم. این جشنواره‌ها میتوانند در این بخش‌ها ورود کنند و اثرگذاری زیرساختی داشته باشند.
شریفی تصریح کرد: نکته‌ای که در چنین جشنواره‌هایی باید مورد توجه قرار گیرد حفظ اصالت موسیقی است. این‌که با سازهای غیر بومی موسیقی بومی نواخته شود به حفظ اصالت کمک نمی‌کند. مردم هر منطقه‌ای بسته به شرایط فرهنگی، زندگی و جغرافیایی ساز خودشان را می‌سازند و آن ساز هم صدا و ملودی خودش را تولید می‌کند. اگر موسیقی مازندران به قره‌نی یا بالابان نیاز داشت، قطعا در طول زمان این ساز ساخته می‌شد.
وی با بیان این‌که نفس و هدف برگزاری هر جشنواره‌ای تأثیرگذاری در جامعه است، افزود: هدف باید این باشد که در جشنواره با سازهای مازندرانی موسیقی اجرا شود. یکی از معیارهایی که کیفیت را تعیین می‌کند، سازبندی است. فقط گردش نغمات و کلام ملاک نیست، بلکه خود صدادهی شناسنامه است.
خواننده شناخته شده موسیقی مازندران نیز در این نشست با بیان این‌که یکی از نقاط قوت نخستین جشنواره موسیقی لیلم ضبط و ثبت همه اجراها بود، گفت: جشنواره‌های موسیقی بومی دیگری هم در کشور داریم که سال‌هاست برگزار می‌شوند و به چنین موضوعی توجه نکرده‌‌اند.
«محمدابراهیم عالمی» با انتقاد کم‌‌توجهی آموزشگاه‌های موسیقی مازندران به آموزش موسیقی بومی، اظهار کرد: ما در استان آموزشگاهی نداریم که به طور تخصصی موسیقی مازندرانی را آموزش دهد. از خودمان بپرسیم که سازنوازی مازندرانی را به طور ویژه تدریس می‌کنیم؟ این ضعفی است که در فضای موسیقی بومی مازندران وجود دارد و موسیقی بومی به عنوان حاشیه فعالیت آموزشگاه‌های موسیقی دیده می‌شود.
وی جشنواره را محل کشف استعدادها از نقاط مختلف عنوان کرد و افزود: ذاتا معتقدم که رقابت در حوزه هنر درست نیست. اما برای این‌که سازها بهتر کوک شود و انگیزه‌ها بیشتر شود نام رقابت برا اجراهای جشنواره گذاشته می‌شود. ضمن این‌که این موضوع باعث کشف استعدادها می‌شود. سال گذشته در لیلم یک پدیده در لَلِـه‌وانوازی کشف شد.
جای خالی پژوهش‌های تحلیلی در موسیقی بومی
کارشناس ارشد موسیقی اقوام و مدرس اتنوموزیکولوژی دانشگاه هم در این نشست با بیان این‌که جشنواره موجب تداوم و حفظ موسیقی می‌شود، گفت: اگر در آغاز انقلاب جشنواره موسیقی فجر به موسیقی اقوام توجه نمی‌کرد، امروز شاید بسیاری از نغمات موسیقی محلی ایران را نداشتیم. بنابراین جشنواره یک حس مشترک است.
«جعفر گودرزی» افزود: توجه به نکات آموزشی در جشنواره می‌تواند باعث شکل‌گیری فرآیند درست آموزش شود. اموزش موسیقی اقوام دارای روش‌ها و شیوه‌هایی است که باید به آن‌ها توجه شود. شاید اگر یک رپرتوار لَلِـه‌وا را به نت در بیاوریم، هنرجو نتواند همان چیزی که در اصل اجرا می‌شود را اجرا کند. دلیلش همان معیارهای بومی در آموزش اتس. به شیوه دوتار نوازی استاد اسحاقی نگاه کنیم می‌بینیم که به صورت بومی دانش را کسب کردند و به همین شیوه هم آموزش می‌دهند و شاگردان توامندی هم تربیت کرده‌اند. چون بر اساس دانش تجربی آموزش می‌دهد؛ حس و حالی که در نت نیست را می‌شناسد و انتقال می‌دهد.
وی با اشاره به ضرورت توجه جشنواره به پژوهش‌های حوزه موسیقی اظهار کرد: ما امروز آرشیو غنی و پرباری از موسیقی مازندران داریم، اما نمی‌دانیم تفاوت کتولی غرب مازندران و شرق استان چیست. این یعنی کار پژوهشی و تحلیلی انجام ندادیم. این کار پژوهشی چه زمانی قرار است انجام شود؟ جشنواره می‌تواند این فرصت را بدهد که افراد توانمند در حوزه پژوهش هم مطرح شوند و دستاوردهای پژوهشی خود را به هنرمندان عرضه کنند.
این مدرس دانشگاه خاطرنشان کرد: معتقدم پیش از هر چیز باید برای چنین رویدادی طبقه‌بندی‌هایی در نظر بگیریم. پژوهش موسیقی بومی باید در بستر اجتماعی رخ دهد. بنابراین شاید مخاطب‌شناسی از توان جشنواره خارج باشد، اما اگر نگاه پایه‌ای در برنامه‌ریزی‌ها وجود داشته باشد، می‌توان تاثیرگذار ظاهر شد.
توجه ویژه به شعر در موسیقی اقوام
شاعر مطرح مازندران هم در این نشست به ضرورت توجه برگزار کنندگان این جشنواره‌ها به شعر و کلام اشاره کرد و گفت: شعر همواره با موسیقی پیوند داشته و دارد. بنابراین نمی‌توان به موسیقی توجه کرد و از شعر حرفی نزد. به ویژه شعر بومی که در آن تمام مسائل اجتماعی، عرفی و شرعی وجود دارد.
«حسن حسن‌پور» افزود: شعر هم در مداحی و هم در موسیقی تاثیر شگرفی دارد. فکر می‌کنم جشنواره‌های موسیقی بومی میتوانند فرصتی برای بیشتر توجه شدن به بومی‌سرایان هم باشند. انتخاب شعرها، اجرای درست واژه‌ها و اصطلاحات در شعر، خوانش و انتخاب موسیقی برای اشعار و اصالت شعر هم میتوانند در معیارهای خوب بودن یک اجرا گنجانده شوند.
موسیقی و مردم
کارشناس حوزه میراث و مردمشناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران هم در این نشست با بیان این‌که موسیقی و جامعه از هم جدا نیستند، گفت: بسیاری از مفاهیم و نکاتی که از سوی صاحبنظران مطرح می‌شود، مسائل تخصصی هستند که به جا هم هست. اما در چنین رویدادهایی باید جایگاه مردم هم لحاظ شود.
«علی ماهفروزی» افزود: باید به دنبال راهکاری بود که پیوند بین اقشار مختلف جامعه و موسیقی بومی را تقویت کرد. این موسیقی به زندگی مردم مازندران تعلق داشت و باید باز هم به زندگی آن‌ها برگردد.
